HOLOCAUST NAMENMONUMENT

AMSTERDAM

Ruim 102.000 namen van Nederlandse Holocaust slachtoffers vormen het Holocaust Namenmonument

De oprichting van het Holocaust Namenmonument Nederland is een initiatief van het Nederlands Auschwitz Comité en Koninklijke Woudenberg mocht het monument in samenwerking met vele kundige partners realiseren. Een initiatief waar Jacques Grishaver, voorzitter van het comité, zich jarenlang hard voor heeft gemaakt.

Op het Nationaal Holocaust Namenmonument staan de namen van alle 102.000 Nederlandse slachtoffers van de Holocaust, ook van hen die in andere kampen dan Auschwitz zijn omgebracht. Het is een prachtig architectonisch monument waar nabestaanden eindelijk een plek hebben om te herdenken en een monument voor de toekomstige generaties om te bedenken ‘dit mag nooit meer gebeuren!’

Het monument staat er. En het doet precies wat het moet doen. Het ontrukt al die uit het leven verwijderde mensen aan de vergetelheid.

– Jacques Grishaver –

De totstandkoming van het monument ging verre van vanzelf. Na een ogenschijnlijk eindeloze procedure met heel veel bezwaren, werd er uiteindelijk een vergunning verleend voor het monument. Maar los van de procedures voor de vergunning is er ook op technisch vlak heel veel denkwerk verricht om het monument maakbaar te krijgen. Gedurende de uitvoering zijn er technische hoogstandjes gemaakt waardoor het monument er nu zo prachtig bij staat. De maatvoering, de constructie, de logistiek, de tolerantie in de stenen, de terreinafwerking, de kabels en leidingen; álles was ingewikkeld, niets vanzelfsprekend. Een project wat niet had kunnen bestaan zonder de hoge mate van toewijding van heel veel mensen, de samenwerking die er is geweest en natuurlijk het vakmanschap om het daadwerkelijk te bouwen.

Koninklijke Woudenberg aannemer van het monument

Het ontwerpproces was al opgestart toen wij in de zomer van 2017 benaderd werden met de vraag of we ons zouden willen presenteren om als aannemer het Nationaal Holocaust Namen Monument te realiseren. Hoewel het geen monument was in de zin van het woord zoals wij het kennen, waren we tóch geïnteresseerd. Immers; het is wél een monument en er is heel veel aandacht en vakmanschap nodig om dit te maken. Voldoende reden om met heel veel enthousiasme een presentatie te houden. En met succes; we werden geselecteerd om als bouwteampartner aan te sluiten bij het team van specialisten, architecten en opdrachtgever. Daniel Libeskind, de architect, had een fantastisch ontwerp gemaakt. Om dat ontwerp tot een maakbaar bouwwerk te krijgen hebben we al onze creativiteit en bouwkundige ervaring moeten inzetten. Aan kwaliteit konden geen concessies gedaan worden en we moesten ervoor zorgen dat het er ogenschijnlijk ‘simpel’ uit zou zien. Na een intensief en lang bouwteamtraject hebben we op 1 april 2020 de uiteindelijke aanneemovereenkomst getekend voor de realisatie.

De logistiek van het werk is een hoofdbreker geweest voor de werkvoorbereiding. We moesten van onder naar boven metselen en in rijen van links naar rechts. De gewenste alfabetische volgorde was zó bedacht dat de namen van boven naar beneden per kolom gelezen zouden kunnen worden. Het is natuurlijk met 102.000 unieke stenen onmogelijk voor de metselaars om tijdens het metselen de juiste stenen bij elkaar te zoeken en ervoor te zorgen dat iedere steen op de juiste plek ligt. Dit moest dus grondig worden voorbereid! De stenen moesten gegraveerd worden, dan opgeslagen worden,  om daarna per pallet naar de bouw te worden gebracht. De logistiek moest dus al vanaf het graveren van de stenen op de juiste manier worden ingestoken. Het hele systeem is uitgedacht in lego-blokjes om in beeld te brengen welke weg de stenen afleggen en hoe je dan zeker weet dat de juiste stenen op de juiste plek op het werk komen te liggen, zodat de metselaars ze foutloos op de juiste plek in de muur konden verwerken. Het uitgedokterde systeem met kleuren en codes is met succes uitgerold. De metselaars hebben met enkele steekproeven ter controle de stenen op de juiste plek weten te krijgen.

In dit projectteam is vanwege de lange doorlooptijd de invulling van de uitvoerder een paar keer gewisseld. Ate Pijpker als uitvoerder van het civiele stuk, daarna Rinus Holler voor de ruwbouw en een groot deel van het metselwerk en tot slot Wim van Ooijen die het project tot in detail heeft afgemaakt. Projectleider Johan den Hartog, uitvoerder Wim van Ooijen en Ad Goes, werkvoorbereider, van dit unieke project, zijn het eens: “Het is waanzinnig hoe het uiteindelijke resultaat precies zo is zoals op het 3D ontwerp van de architect! We zijn trots op het geheel en de opdrachtgever is heel enthousiast. Het was een enorme uitdaging om alles op tijd onder veel druk klaar te krijgen. De uitvoerderwisseling, het tijdstip van de feestelijke opening door de koning en de totale afstemming met en van alle partijen die aan dit project hebben meegewerkt.” Ad Goes vertelt: “De grootste uitdaging binnen dit project was de namen in de juiste volgorde te metselen, terwijl de leesvolgorde tegengesteld was. Immers, je begint bovenin te lezen, maar onderin te metselen. Er is hiervoor een legplan ontwikkeld en met legosteentjes uitgeprobeerd om een goede bundel- en palletvolgorde te krijgen. Dat heeft goed uitgepakt! In totaal zijn er ca. 102.000 naamstenen
verwerkt in 72 wandsegmenten.” Johan voegt daar aan toe: “Het Namenmonument is het levenswerk van Ad! Het is een project van vele verhalen, we zullen het nooit vergeten. En we zijn trots op de jongens die hieraan gebouwd hebben. Teamwork!”

DE EERSTE PAAL
Alle grondwerkzaamheden waren ter voorbereiding op het daadwerkelijk bouwen. Op 19 juni 2020 heeft burgemeester Femke Halsema de eerste paal geslagen! Dit was een belangrijke mijlpaal in dit traject vol hobbels en valkuilen. Femke Halsema kreeg voor haar rol in deze officiële handeling een certificaat overhandigd van één van de stenen van het monument. De steen met daarop ‘Femke Snoek, 11-05-1937, 5 jaar. Het was een ontroerend moment waar iedereen stil van werd.

DE NAMEN OP DE 102.163 STENEN
Hoe groot kunnen de letters? Hoe leesbaar zijn de letters in welk lettertype? Hoe zorg je er überhaupt voor dat die namen in de stenen verschijnen? En dan ook nog in de volgorde die was bedacht om de logistiek van de alfabetische volgorde te organiseren. In een vroeg stadium zijn hier allerlei proeven voor gemaakt en is er intensief contact geweest over de logistiek. De firma Rodruza heeft de bakstenen gedoneerd aan het project. Er zijn vele varianten gebakken om tot precies de goede samenstelling te komen. De geselecteerde stenen zijn gegraveerd met de namen, sterfdatum en leeftijd.

Toen de betonwanden stonden, konden we eindelijk aan de slag gaan met het metselen van de muren, de 102.000 stenen waar het monument uit bestaat en waar het om draait: 102.163 kleine grafsteentjes met de namen van de overleden Nederlandse Joden, Roma en Sinti. Iedere betrokkene bij dit project heeft wel een steen in handen gehad die hem of haar raakte. En onze metselaars, die hebben alle 102.000 stenen in de handen gehad.

“Al die namen in de stenen. Het zijn er zoveel en die hebben we in onze handen gehad. Baby’tjes van één week oud, hele families die vermoord zijn.”

“Zeker in het begin waren we er heel erg mee bezig, je ziet het, je raakt de stenen aan, dat doet wat met je. En dat moet je niet mee naar huis nemen. Het is verleden tijd, hoe erg het ook is. Met dit monument krijgen al deze mensen een plekje. Dat verdient iedere mens! Het is iets wat blijft bestaan, een blijvende herinnering en dat is mooi om aan meegewerkt te hebben. Het staat er over 100 jaar nog!”

De grootste uitdaging was het werken met speciale lijm om de stenen te lijmen. Dat hadden onze vakmensen nog nooit eerder gedaan, maar ze hadden het snel onder de knie natuurlijk: je bent niet voor niets een vakman! De codering van de stenen hielp hen niet alleen om de juiste steen op de juiste plek te leggen, maar ook om een beetje afstand te kunnen houden. Zo konden ze kijken naar de code in plaats van naar de namen om te voorkomen dat ze 102.000 x door verdriet zouden worden overmand. Alhoewel vooraf zorgvuldig bekeken is welke stenen goed genoeg waren voor het monument, is toch ná het metselen nog een ronde gedaan om stenen met een onvolkomenheid te vervangen. Immers; iedere steen is even belangrijk. Dit betekende wel een flinke extra klus om die stenen uit te halen, opnieuw te laten graveren en weer in te boeten.

DE EERSTE STEEN EN LAATSTE STEEN

Op 23 september 2020 is de eerste steen gelegd door Jacqueline van Maarsen, de hartsvriendin van Anne Frank. De steen van Dina Frankenhuis. Vanaf dat moment is de ploeg met metselaars non-stop bezig geweest en hebben ze iedere dag al die duizenden namen in hun handen gehad. En iedere steen met aandacht op hun plek gelegd.
Op 14 april 2021 was het zover; alle 102.163 stenen zaten in de muur. Mieke Bloemendal heeft de laatste steen gelegd, die van de 40-jarige Isaac van Rooijen. Het was een mooi emotioneel moment.

De uitvoering van de vier zwevende en spiegelende Hebreeuwse letters heeft AIP voor haar rekening genomen. Een enorme uitdaging om deze grote overspanningen van een zware constructie technisch goed te krijgen in combinatie met de hoge spiegelgraad en de uiterst precieze maatvoering ervan. In de fabriek zijn de letters voorbereid: vakwerkconstructies met daar tegenaan de RVS beplatingen. Het waren allemaal flinke elementen die getransporteerd moesten worden en vervolgens met de torenkraan op hun plek gehezen. Het grootse element was maar liefst 22 meter lang en 4 meter hoog! Daarna moesten de monteurs in mangaten kruipen om de constructie goed te bevestigen en af te monteren.

Rondom de muren is de gedenkstrook ontworpen. Een natuurstenen band waarop de gedenkstenen kunnen worden gelegd. Naast de gedenkstrook moesten er ook natuurstenen bankjes komen en een trappenpartij bij de entree. Specialistisch werk waarvoor onze collega’s van Meesters In zijn ingeschakeld, omdat zij
gespecialiseerd zijn in allerlei bijzondere toepassingen van natuursteen. Het natuursteen komt uit de vulkaan Etna. De talloze uitbarstingen van deze vulkaan hebben grote en kleine brokstukken basalt opgeleverd. Sinds jaar en dag is er in de lokale bevolking het benodigde ambacht aanwezig om deze harde natuursteensoort te bewerken.

Het monument draait natuurlijk om het metselwerk en de stalen constructie erbovenop. Maar er zijn veel meer werkzaamheden nodig geweest om het monument gerealiseerd te krijgen. Daarvoor hebben we een heleboel partners betrokken met ieder hun eigen expertise. We hebben erg prettig met iedereen samengewerkt. Dank jullie wel! In het bijzonder danken wij Jacques Grishaver en Paul Rohlfs, projectmanager en bouwdirectielid voor het Holocaust Namenmonument en al onze vaklieden!